Friday, 26 September 2025
Saturday, 16 August 2025
గారగుణాభిరామ త్రిజగన్నుతశౌర్యరమాలలామ దు
ర్వార కబంధరాక్షసవిరామ జగజ్జనకల్మషార్ణవో
త్తారకనామ భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!1
ఉ.రామ విశాలవిక్రమ పరాజిత భార్గవరామ సద్గుణ
స్తోమ పరాంగనావిముఖ సువ్రతకామ వినీల నీరద
శ్యామ కకుత్స్థవంశకలశాంబుధి సోమ సురారిదోర్బలో
ద్దామవిరామ భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!2
చ.అగణితసత్యభాష శరణాగతపోష దయాలసజ్ఝరీ
విగతసమస్తదోష పృథివీసురతోష త్రిలోకపూతకృ
ద్గగనధునీమరంద పదకంజవిశేష మణిప్రభా ధగ
ద్ధగితవిభూష భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!3
ఉ.రంగదరాతిభంగ ఖగరాజతురంగ విపత్పరంపరో
త్తుంగ తమఃపతంగ పరితోషితరంగ దయాంతరంగ స
త్సంగ ధరాత్మజాహృదయసారసభృంగ నిశాచరాబ్జమా
తంగ శుభాంగ భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!4
ఉ.శ్రీద సనందనాది మునిసేవితపాద దిగంతకీర్తిసం
పాద సమస్తభూతపరిపాలవినోద విషాదవల్లికా
చ్ఛేద ధరాధినాథకుల సింధుసుధామయపాద నృత్తగీ
తాది వినోద భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!5
ఉ.ఆర్యులకెల్ల మ్రొక్కి వినతాంగుఁడనై రఘునాథభట్టరా
చార్యుల కంజలెత్తి కవిసత్తములన్‌ వినుతించి కార్యసౌ
కర్యమెలర్పనొక్క శతకంబొనఁగూర్చి రచింతునేఁడు తా
త్పర్యమునన్‌ గ్రహింపుమిది దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!6
చ.మసకొని రేఁగుబండ్లకును మౌక్తికముల్‌ వెలబోసినట్లు దు
ర్వ్యసనముజెంది కావ్యము దురాత్ములకిచ్చితి మోసమయ్యె నా
రసనకుఁ బూతవృత్తిసుకరంబుగఁ జేకురునట్లు వాక్సుధా
రసములు చిల్కఁ బద్యముఖరంగమునందు నటింపవయ్య సం
తసమును జెంది భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!7
ఉ.శ్రీరమణీయహార యతసీకుసుమాభశరీర భక్తమం
దార వికారదూర పరతత్త్వవిహార త్రిలోకచేతనో
ద్ధార దురంతపాతకవితానవిదూర ఖరాదిదైత్యకాం
తార కుఠార భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!8
చ.దురితలతాలవిత్ర ఖరదూషణకాననవీతిహోత్ర భూ
భరణకళావిచిత్ర భవబంధవిమోచనసూత్ర చారువి
స్ఫురదరవిందనేత్ర ఘనపుణ్యచరిత్ర వినీలభూరికం
ధరసమగాత్ర భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!
9చ.కనకవిశాలచేల భవకాననశాతకుఠారధార స
జ్జనపరిపాలశీల దివిజస్తుతసద్గుణకాండ కాండసం
జనిత పరాక్రమ క్రమవిశారద శారద కందకుంద చం
దనఘనసార సారయశ దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!10ఉ.శ్రీరఘువంశ తోయధికి శీతమయూఖుఁడవైన నీ పవి
త్రోరుపదాబ్జముల్‌ వికసితోత్పల చంపకవృత్తమాధురీ
పూరితవాక్ప్రసూనములఁ బూజలొనర్చెద జిత్తగింపుమీ
తారకనామ భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!11చ.గురుతరమైన కావ్యరస గుంభనకబ్బురమంది ముష్కరుల్‌
సరసులమాడ్కి సంతసిల జాలుదురోటు శశాంకచంద్రికాం
కురముల కిందుకాంతమణికోటి స్రవించినభంగి వింధ్యభూ
ధరమున జాఱునే శిలలు దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!12చ.తరణికులేశ నానుడులఁ దప్పులు గల్గిన నీదునామ స
ద్విరచితమైన కావ్యము పవిత్రముగాదె వియన్నదీజలం
బరుగుచువంకయైన మలినాకృతిఁబాఱినఁ దన్మహత్త్వముం
దరమె గణింపనెవ్వరికి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!13ఉ.దారుణపాతకాబ్ధికి సదాబడబాగ్ని భవాకులార్తి వి
స్తార దవానలార్చికి సుధారసవృష్టి దురంతదుర్మతా
చార భయంకరాటవికిఁ జండకఠోరకుఠారధార నీ
తారకనామ మెన్నుకొన దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!14చ.హరునకు నవ్విభీషణున కద్రిజకుం దిరుమంత్రరాజమై
కరికి నహల్యకున్‌ ద్రుపదకన్యకు నార్తిహరించు చుట్టమై
పరగినయట్టి నీ పతితపావననామము జిహ్వపై నిరం
తరము నటింపజేయుమిఁక దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!15ఉ.ముప్పునఁ గాలకింకరులు ముంగిటవచ్చినవేళ రోగముల్‌
గొప్పరమైనచోఁ గఫము కుత్తుక నిండినవేళ బాంధవుల్‌
గప్పిన వేళ మీ స్మరణ గల్గునొ గల్గదొ నాఁటి కిప్పుడే
తప్పక చేతు మీభజన దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!16చ."పరమదయానిధే పతిత పావననామ హరే"యటంచు సు
స్థిరమతులై సదా భజన సేయు మహాత్ముల పాదధూళి నా
శిరమున దాల్తు మీరటకు జేరకుఁడంచు యముండు కింకరో
త్కరముల కాన బెట్టునఁట దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!17చ.అజునకుదండ్రివయ్యు సనకాదులకుం బరతత్త్వమయ్యు స
ద్ద్విజమునికోటికెల్లఁ గులదేవతవయ్యు దినేశవంశ భూ
భుజులకు మేటివయ్యు బరిపూర్ణుఁడవై వెలుగొందు పక్షిరా
డ్ధ్వజ మిముఁ బ్రస్తుతించెదను దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!18ఉ."పండిత రక్షకుం డఖిల పాపవిమోచనుఁ డబ్జసంభవా
ఖండలపూజితుండు దశ కంఠవిలుంఠన చండకాండ కో
దండకళాప్రవీణుఁ"డను తావక కీర్తివధూటికిత్తు బూ
దండలుగాఁగ నా కవిత దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!19ఉ.శ్రీరమ సీతగాఁగ నిజసేవకబృందము వీరవైష్ణవా
చారజనంబుగాఁగ విరజానది గౌతమిగా వికుంఠము
న్నారయ భద్రశైలశిఖరాగ్రముగాఁగ వసించు చేతనో
ద్ధారకుఁడైన విష్ణుఁడవు దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!20
చ.సిరులిడ సీత పీడలెగజిమ్ముటకున్‌ హనుమంతుఁ డార్తి సో
దరుఁడు సుమిత్రసూతి దురితంబులు మానుప రామనామమున్‌
గరుణఁ దరిల్ప మానవులఁ గావఁగఁ బన్నిన వజ్రపంజరో
త్కరముగదా భవన్మహిమ దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!31చ.హలి కులిశాంకుశ ధ్వజ శరాసన శంఖ రథాంగ కల్పకో
జ్జ్వల జలజాత రేఖలను సాంకములై కనుపట్టుచున్న మీ
కలితపదాంబుజ ద్వయము గౌతమపత్ని కొసంగినట్లు నా
తలవునఁజేర్చి కావగఁదె దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!32చ.జలనిధిలోనదూఱి కులశైలముమీటి ధరిత్రిగొమ్మునం
దలవడమాటి రక్కసుని యంగము గీటి బలీంద్రునిన్‌ రసా
తలమునమాటి పార్థివకదంబముగూర్చిన మేటి రామనా
తలఁపుననాటి రాఁగదవె దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!33ఉ.భండనభీముఁ డార్తజనబాంధవుఁ డుజ్జ్వలబాణతూణ కో
దండకలాప్రచండ భుజతాండవకీర్తికి రామమూర్తికిన్‌
రెండవసాటిదైవమిఁక లేఁడనుచున్‌ గడగట్టి భేరికా
డాండ డడాండడాండ నినదంబు లజాండము నిండ మత్తవే
దండము నెక్కిచాటెదను దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!34ఉ.అవనిజ కన్నుదోయితొగలందు వెలింగెడు సోమ జానకీ
కువలయనేత్ర గబ్బిచనుఁగొండలనుండు ఘనంబ మైథిలీ
నవనవయౌవనంబను వనంబునకున్‌ మదదంతి వీవెకా
దవిలి భజింతు నెల్లపుడు దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!35చ.ఖరకరవంశజా విను మఖండిత భూతపిశాచ ఢాకినీ
జ్వరపరితాప సర్వభయవారకమైన భవత్పదాబ్జవి
స్ఫురదురువజ్రపంజరముఁ జొచ్చితి నీయెడ దీనమానవో
ద్ధరబిరుదాంక యేమఱకు దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!36ఉ.జుఱ్ఱెద మీకథామృతము జుఱ్ఱెద మీపదకంజతోయమున్‌
జుఱ్ఱెద రామనామమున జొబ్బిలుచున్న సుధారసంబు నే
జుఱ్ఱెద జుఱ్ఱజుఱ్ఱఁగ రుచుల్‌ గనువారిపదంబుఁ గూర్పవే
తఱ్ఱులతోడి పొత్తిడక దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!37ఉ.ఘోరకృతాంతవీరభటకోటికి గుండెదిగుల్‌ దరిద్రతా
కారపిశాచసంహరణకార్యవినోది వికుంఠమందిర
ద్వార కవాటభేది నిజదాసజనావళికెల్ల ప్రొద్దు నీ
తారకనామ మెన్నుకొన దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!38ఉ.విన్నపమాలకించు రఘువీర! నహిప్రతిలోకమందు నా
కన్నదురాత్ముఁడు బరమకారుణికోత్తమ! వేల్పులందు నీ
కన్న మహాత్ముఁడుం బతిత కల్మషదూరుఁడు లేఁడునాకు వి
ద్వన్నుత నీవె నాకు గతి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!39ఉ.పెంపనుఁ దల్లివై కలుషబృందసమాగమ మొందకుండ ర
క్షింపను దండ్రివై మెయువసించు దశేంద్రియరోగముల్‌ నివా
రింపను వెజ్జువై కృప గుఱించి పరంబు దిరంబుగాఁగ స
త్సంపదలీయ నీవెగతి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!40
ఉ.కుక్షినజాండ పంక్తులొనఁగూర్చి చరాచరజంతుకోటి సం
రక్షణసేయు తండ్రివి పరంపర నీ తనయుండనైన నా
పక్షము నీవు గావలదె పాపము లెన్ని యొనర్చినన్‌ జగ
ద్రక్షక కర్త వీవె కద దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!41ఉ.గద్దరి యోగిహృత్కమల గంధరసానుభవంబుఁజెందు పె
న్నిద్దపు గండుఁదేఁటి ధరణీసుత కౌఁగిలిపంజరంబునన్‌
ముద్దులు గుల్కు రాచిలక ముక్తినిధానమ రామ రాఁగదే
తద్దయు నేఁడు నాకడకు దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!42చ.కలియుగ మర్త్యకోటి నినుఁ గన్గొనరాని విధంబొ భక్తవ
త్సలతవహింపవో చటుల సాంద్రవిపద్దశ వార్ధిఁగ్రుంకుచో
బిలిచినఁ బల్కవింతమఱపే నరులిట్లనరాదుగాక నీ
తలఁపునలేదే సీత చెఱ దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!43చ.జనవర! మీ కథాళి విన సైఁపక కర్ణములందు ఘంటికా
నినద వినోదముల్‌ సలుపు నీచునకున్‌ వరమిచ్చినావు ని
న్ననయమునమ్మి కొల్చిన మహాత్ములకేమి యొసంగెదో సనం
దననుత! మాకొసంగుమయ దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!44ఉ.పాపము లొందువేళ రణపన్నగభూత భయజ్వరాదులం
దాపద నొందువేళ భరతాగ్రజ మిమ్ము భజించువారికిం
బ్రాపుగ నీవుఁ దమ్ముఁడిరు ప్రక్కియలంజని తద్విపత్తిసం
తాపముమాన్పి కాతువఁట దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!45చ.అగణితజన్మకర్మదురితాంబుధిలోఁ బహుదుఃఖవీచికల్‌
దెగిపడ నీఁదలేక జగతీధవ నీ పదభక్తినావచేఁ
దగిలి తరింపగోరితిఁ బదంపడి నాదు భయంబుమాన్పవే
తగదని చిత్తమందిడక దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!46ఉ.నేనొనరించు పాపము లనేకములైనను నాదుజిహ్వకుం
బానకమయ్యె మీపరమ పావననామము దొంటి చిల్క "రా
మా! ననుఁగావు"మన్న తుది మాటకు సద్గతిఁజెందెఁ గావునన్‌
దాని ధరింపఁగోరెదను దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!47చ.పరధనముల్‌ హరించి పరభామలనంటి పరాన్నమబ్బినన్‌
మురిపముకాని మీఁదనగు మోసమెఱుంగదు మానసంబు దు
స్తరమిది కాలకింకర గదాహతి పాల్పడనీక మమ్మునే
తఱిదరిఁజేర్చి కాచెదవొ దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!48ఉ.చేసితి ఘోరకృత్యములు చేసితి భాగవతాపచారముల్‌
చేసితి నన్యదైవములఁ జేరి భజించిన వారిపొందు నేఁ
చేసితినేరముల్‌ దలఁచి చిక్కులఁబెట్టకుమయ్య యయ్య నీ
దాసుఁడనయ్య భద్రగిరి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!49చ.పరుల ధనంబుఁజూచి పర భామల జూచి హరింపగోరు మ
ద్గురుతరమానసంబనెడు దొంగనుబట్టి నిరూఢదాస్య వి
స్ఫురితవివేక పాశములఁ జుట్టి భవచ్చరణంబనే మరు
త్తరువునఁ గట్టివేయఁగదె దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!50
చ.సలలిత రామనామ జప సారమెఱుంగను గాశికాపురీ
నిలయుఁడఁగాను మీచరణ నీరజరేణు మహాప్రభావముం
దెలియ నహల్యఁగాను జగతీవర! నీదగు సత్యవాక్యముం
దలఁపఁగ రావణాసురుని తమ్ముఁడగాను భవద్విలాసముల్‌
తలఁచి నుతింప నాతరమె దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!51ఉ.పాతకులైన మీ కృపకుఁ బాత్రులు కారె తలంచి చూడ జ
ట్రాతికిఁగల్గె భావన మరాతికి రాజ్యసుఖంబము గల్గె దు
ర్జాతికిఁబుణ్యమబ్బె గపిజాతిమహత్త్వము నొందెఁగావునం
దాతవ యెట్టివారలకు దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!52ఉ.మామక పాతక వ్రజము మాన్పనగణ్యము చిత్రగుప్తు లే
మేమని వ్రాఁతురో శమనుఁడేమి విధించునొ కాలకింకర
స్తోమ మొనర్చుటేమొ వినఁ జొప్పడదింతకుమున్నె దీనచిం
తామణి యెట్లుగాచెదవొ దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!53ఉ.దాసిన చుట్టమా శబరి దాని దయామతి నేలినావు నీ
దాసుని దాసుడా గుహుడు తావక దాస్య మొసంగినావు నే
జేసినపాపమో వినుతి చేసిన గావవు గావుమయ్య నీ
దాసులలోన నేనొకఁడ దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!54ఉ.దీక్షవహించి నా కొలది దీనుల నెందఱిఁ గాచితో జగ
ద్రక్షక తొల్లి యా ద్రుపదరాజతనూజ తలంచినంతనే
యక్షయమైన వల్వలిడి తక్కట నా మొఱఁజిత్తగించి ప్ర
త్యక్షము గావవేమిటికి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!55ఉ.నీలఘనాభమూర్తివగు నిన్నుఁగనుంగొనఁగోరి వేడినన్‌
జాలముసేసి డాగెదవు సంస్తుతికెక్కిన రామనామ మే
మూలను దాచుకోఁగలవు ముక్తికి బ్రాపది పాపమూలకు
ద్దాలముగాదె మాయెడల దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!56చ.వలదు పరాకు భక్తజన వత్సల నీ చరితంబు వమ్ముగా
వలదు పరాకు నీ బిరుదు వజ్రమువంటిది కావకూరకే
వలదు పరాకు నా దురిత వార్ధికిఁదెప్పవుగా మనంబులో
దలఁతుమె కా నిరంతరము దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!57ఉ.తప్పులెఱుంగలేక దురితంబులు సేసితినంటి నీవు మా
యప్పవుగావుమంటి నిఁక నన్యులకున్‌ నుదురంటనంటి నీ
కొప్పిదమైన దాసజను లొప్పిన బంటుకు బంటనంటి నా
తప్పులకెల్ల నీవెగతి దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!58చ.ఇతఁడు దురాత్ముఁడంచు జనులెన్నఁగ నాఱడిఁగొంటి నేనెపో
పతితుఁడనంటిపో పతితపావనమూర్తివి నీవుగల్గ నే
నితరుల వేఁడనంటి నిహమిచ్చిన నిమ్ము పరంబొసంగు మీ
యతులిత రామనామ మధురాక్షరపాళి నిరంతరంబు హృ
ద్గతమని నమ్మికొల్చెదను దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!59ఉ.అంచితమైన నీదు కరుణామృతసారము నాదుపైని బ్రో
క్షించినఁ జాలు దాన నిరసించెద నా దురితంబులెల్లఁ దూ
లించెదఁ వైరివర్గ మెడలించెదఁ గోర్కుల నీదుబంటనై
దంచెదఁ గాలకింకరుల దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!60
పుడమి చెక్కిలిపై అరుణరాగశోభిత తరుణ భానుకిరణచుంబనమున రేగిన హుతాసన జ్వాలవలె నునులేత వెచ్చదనం గిలిగింతలు రేపుచున్నది.
****భోగినీ దండకము ***
.
.
**సింగభూపాలునిఁ గాంచి భోగిని మోహించుట**
.
శ్రీమన్మహామంగళాకారు నాకారలక్ష్మీకుమారున్‌ గుమారీమనోరాము రామాంబరీషాది రాజన్య రాజద్యశఃకాముఁ గామాహితక్షీరవారాశి తారేశ వాగీంద్ర నాగేంద్ర మందార కుందార విందాభ్ర కల్లోలినీకాశ విఖ్యాత సత్కీర్తి ముక్తావళీ భూషితాశాంగనాలోక సీమంతు సీమంతినీ మానసారామవాటీ వసంతున్‌ వసంతావనీనాథ సంసేవితాంచత్పదాంభోజు నంభోజరాజీ సుహృత్తేజుఁ దేజోజయప్రాభవోద్దాము నుద్దామజన్యావనీ భీము భీమప్రతాపానలాభీలజిహ్వాలి కీలావినిర్మూలితారాతి పాండ్యక్షమాపాల దుర్వారగర్వాటవీవారు వారాధిపోరుప్రభా భాసుర స్ఫార కల్యాణ దుర్వారు వారాశి వేలాపరీతావనీ భార ధౌరేయు ధౌరేయతారాతిరాజన్మహాబాహు బాహాకఠోరాసి ధారావినిర్భిన్న సోమాన్వయోత్పన్న భూభృత్సమూహున్‌ సమూహామహాశేముషీ కుంఠితాశేష శత్రుక్షమావల్లభున్‌ వల్లభామానసేచ్ఛాకలాదుర్లభున్‌ దుర్లభారిక్షమానాథ మత్తేభయూధంబులం జించి చెండాడు రాసింగమున్‌ సింగభూపాలు
*
భూపాలగోపాలగోపాలికాకృష్ణగోపాలు గోపాలదేవోత్సవ క్రీడలో మేడలో నుండి జాలాంతరాళంబులన్‌ వారయోషాతనూజాత విద్యానయోపేత సౌందర్య చాతుర్య విఖ్యాత చంచద్గుణోపేత భృంగాంగనాలబ్ధ కేళీ మహాహస్తకంజాత సంకాశ తూణీనిరుద్ధ ప్రసూనేషు నీకాశయై యుండి దర్శించి తద్వైభవంబుల్‌ విమర్శించి సంతోష బాష్పాంబు పూరంబు వర్షించి హర్షించి కందర్పబాణాహతిం జెంది లోఁ గుంది మోహించి సంగంబు నూహించి యే వేళఁ దల్లిన్‌ బ్రమోషింతు? నేలీల భూపాలకున్‌ జేరి భాషింతు? నేరీతిఁ గామానలంబున్‌ నివారింతు? నేనాతితోడన్‌ విచారింతు? నే వెంట రాచూలి వంచింతు? నేవంకఁ గోర్కుల్‌ ప్రశంసింతు? మున్నేఁ బ్రశస్తార విందంబు నైనన్‌ మహీపాలు హస్తారవిందంబుపై నేఁడు లీలారవిందంబునై యుందుఁబో రత్నహారంబునైనన్‌ శుభాకారు వక్షోవిహారంబుఁ గైకొందుఁబో! యేల యిట్లైతి? నెట్లో గదే! యంచు శంకించుచున్‌ నిత్యకల్యాణు లీలావతీ పంచబాణున్‌ మనోవీథి నంకించుచున్‌ ఘోషమాణాలికిన్‌ మందవాతూలికిన్‌ జంద్రమః కీలికిన్‌ గోకిలారావ దంభోళికిన్‌ జిత్తభూభల్లికిన్‌ దల్లికిన్‌ లోఁగి సంతాప ఘర్మాంబులన్‌ దోఁగి కామానలజ్వాలలన్‌ వేఁగి చింతా భరా క్రాంతయై క్రాఁగి చింతించు నింతిన్‌ బరీక్షించి బుద్ధిన్‌ విచక్షించి తన్మాతమాయాపరాభూత జామాత మిథ్యానయోపేత విజ్ఞాత నానావశీకార మంత్రౌషధవ్రాత లోకైక విఖ్యాత వారాంగనాధర్మ శిక్షాది సంభూత సమ్మోహితానేక రాజన్య సంఘాత వాచాలతాబద్ధ నానామహాభూత యేతెంచి కూఁతున్‌ బరీక్షించి నీతిన్‌ విచారించి బాలన్‌ గళత్కుంతల వ్రాతఫాలన్‌ గరాంభోజ రాజత్కపోలన్‌ సమందోష్ణ నిశ్శ్వాసజాలన్‌ విపర్యస్త సన్యస్తచేలన్‌ మహాందోళన ప్రేంఖిత స్వర్ణడోలన్‌ మృగేంద్రావలగ్నన్‌ దయావృష్టిమగ్నన్‌ మనోజాగ్నిభగ్నన్‌ నిరంధన్‌ బరిస్రస్త ధమ్మిల్ల బంధన్‌ సముద్విగ్న మోహాను బంధన్‌ నిరాలాప నాలాపనస్వీకృతానేక కేయూరహారన్‌ గలద్పాష్పధారన్‌ బరిత్యక్త లాస్యన్‌ బరాభూత లీలావయస్యన్‌ బదాలేఖనాలక్షిత క్షోణిభాగన్‌ బరిక్షీణరాగన్‌ విలోకించి బుద్ధిన్‌ విచారించి లోనం బరాయత్తయై చిత్తజాతాసిధారాచలచ్చిత్తయై విన్నయై ఖిన్నయై యున్న భావంబు భావించి నెయ్యంబు గావించి రావించి..
రీమన్మహామంగళాకారు నాకారలక్ష్మీకుమారున్‌ గుమారీమనోరాము రామాంబరీషాది రాజన్య రాజద్యశఃకాముఁ గామాహితక్షీరవారాశి తారేశ వాగీంద్ర నాగేంద్ర మందార కుందార విందాభ్ర కల్లోలినీకాశ విఖ్యాత సత్కీర్తి ముక్తావళీ భూషితాశాంగనాలోక సీమంతు సీమంతినీ మానసారామవాటీ వసంతున్‌ వసంతావనీనాథ సంసేవితాంచత్పదాంభోజు నంభోజరాజీ సుహృత్తేజుఁ దేజోజయప్రాభవోద్దాము నుద్దామజన్యావనీ భీము భీమప్రతాపానలాభీలజిహ్వాలి కీలావినిర్మూలితారాతి పాండ్యక్షమాపాల దుర్వారగర్వాటవీవారు వారాధిపోరుప్రభా భాసుర స్ఫార కల్యాణ దుర్వారు వారాశి వేలాపరీతావనీ భార ధౌరేయు ధౌరేయతారాతిరాజన్మహాబాహు బాహాకఠోరాసి ధారావినిర్భిన్న సోమాన్వయోత్పన్న భూభృత్సమూహున్‌ సమూహామహాశేముషీ కుంఠితాశేష శత్రుక్షమావల్లభున్‌ వల్లభామానసేచ్ఛాకలాదుర్లభున్‌ దుర్లభారిక్షమానాథ మత్తేభయూధంబులం జించి చెండాడు రాసింగమున్‌ సింగభూపాలు
**సింగభూపాలునిఁ గాంచి భోగిని మోహించుట**
భూపాలగోపాలగోపాలికాకృష్ణగోపాలు గోపాలదేవోత్సవ క్రీడలో మేడలో నుండి జాలాంతరాళంబులన్‌ వారయోషాతనూజాత విద్యానయోపేత సౌందర్య చాతుర్య విఖ్యాత చంచద్గుణోపేత భృంగాంగనాలబ్ధ కేళీ మహాహస్తకంజాత సంకాశ తూణీనిరుద్ధ ప్రసూనేషు నీకాశయై యుండి దర్శించి తద్వైభవంబుల్‌ విమర్శించి సంతోష బాష్పాంబు పూరంబు వర్షించి హర్షించి కందర్పబాణాహతిం జెంది లోఁ గుంది మోహించి సంగంబు నూహించి యే వేళఁ దల్లిన్‌ బ్రమోషింతు? నేలీల భూపాలకున్‌ జేరి భాషింతు? నేరీతిఁ గామానలంబున్‌ నివారింతు? నేనాతితోడన్‌ విచారింతు? నే వెంట రాచూలి వంచింతు? నేవంకఁ గోర్కుల్‌ ప్రశంసింతు? మున్నేఁ బ్రశస్తార విందంబు నైనన్‌ మహీపాలు హస్తారవిందంబుపై నేఁడు లీలారవిందంబునై యుందుఁబో రత్నహారంబునైనన్‌ శుభాకారు వక్షోవిహారంబుఁ గైకొందుఁబో! యేల యిట్లైతి? నెట్లో గదే! యంచు శంకించుచున్‌ నిత్యకల్యాణు లీలావతీ పంచబాణున్‌ మనోవీథి నంకించుచున్‌ ఘోషమాణాలికిన్‌ మందవాతూలికిన్‌ జంద్రమః కీలికిన్‌ గోకిలారావ దంభోళికిన్‌ జిత్తభూభల్లికిన్‌ దల్లికిన్‌ లోఁగి సంతాప ఘర్మాంబులన్‌ దోఁగి కామానలజ్వాలలన్‌ వేఁగి చింతా భరా క్రాంతయై క్రాఁగి చింతించు నింతిన్‌ బరీక్షించి బుద్ధిన్‌ విచక్షించి తన్మాతమాయాపరాభూత జామాత మిథ్యానయోపేత విజ్ఞాత నానావశీకార మంత్రౌషధవ్రాత లోకైక విఖ్యాత వారాంగనాధర్మ శిక్షాది సంభూత సమ్మోహితానేక రాజన్య సంఘాత వాచాలతాబద్ధ నానామహాభూత యేతెంచి కూఁతున్‌ బరీక్షించి నీతిన్‌ విచారించి బాలన్‌ గళత్కుంతల వ్రాతఫాలన్‌ గరాంభోజ రాజత్కపోలన్‌ సమందోష్ణ నిశ్శ్వాసజాలన్‌ విపర్యస్త సన్యస్తచేలన్‌ మహాందోళన ప్రేంఖిత స్వర్ణడోలన్‌ మృగేంద్రావలగ్నన్‌ దయావృష్టిమగ్నన్‌ మనోజాగ్నిభగ్నన్‌ నిరంధన్‌ బరిస్రస్త ధమ్మిల్ల బంధన్‌ సముద్విగ్న మోహాను బంధన్‌ నిరాలాప నాలాపనస్వీకృతానేక కేయూరహారన్‌ గలద్పాష్పధారన్‌ బరిత్యక్త లాస్యన్‌ బరాభూత లీలావయస్యన్‌ బదాలేఖనాలక్షిత క్షోణిభాగన్‌ బరిక్షీణరాగన్‌ విలోకించి బుద్ధిన్‌ విచారించి లోనం బరాయత్తయై చిత్తజాతాసిధారాచలచ్చిత్తయై విన్నయై ఖిన్నయై యున్న భావంబు భావించి నెయ్యంబు గావించి రావించి
-భోగినీ దండకము
బమ్మెర పోతన-.. ఇది పోతనామాత్యుడు రాసినది కాదు.. ఎవరో రాసి అయన పేరు పెట్టేరు
అని నా నమ్మకం... ఇది పోతనగారి సైలి కాదు.
.
**సింగభూపాలునిఁ గాంచి భోగిని మోహించుట**
.
శ్రీమన్మహామంగళాకారు నాకారలక్ష్మీకుమారున్‌ గుమారీమనోరాము రామాంబరీషాది రాజన్య రాజద్యశఃకాముఁ గామాహితక్షీరవారాశి తారేశ వాగీంద్ర నాగేంద్ర మందార కుందార విందాభ్ర కల్లోలినీకాశ విఖ్యాత సత్కీర్తి ముక్తావళీ భూషితాశాంగనాలోక సీమంతు సీమంతినీ మానసారామవాటీ వసంతున్‌ వసంతావనీనాథ సంసేవితాంచత్పదాంభోజు నంభోజరాజీ సుహృత్తేజుఁ దేజోజయప్రాభవోద్దాము నుద్దామజన్యావనీ భీము భీమప్రతాపానలాభీలజిహ్వాలి కీలావినిర్మూలితారాతి పాండ్యక్షమాపాల దుర్వారగర్వాటవీవారు వారాధిపోరుప్రభా భాసుర స్ఫార కల్యాణ దుర్వారు వారాశి వేలాపరీతావనీ భార ధౌరేయు ధౌరేయతారాతిరాజన్మహాబాహు బాహాకఠోరాసి ధారావినిర్భిన్న సోమాన్వయోత్పన్న భూభృత్సమూహున్‌ సమూహామహాశేముషీ కుంఠితాశేష శత్రుక్షమావల్లభున్‌ వల్లభామానసేచ్ఛాకలాదుర్లభున్‌ దుర్లభారిక్షమానాథ మత్తేభయూధంబులం జించి చెండాడు రాసింగమున్‌ సింగభూపాలు
*
భూపాలగోపాలగోపాలికాకృష్ణగోపాలు గోపాలదేవోత్సవ క్రీడలో మేడలో నుండి జాలాంతరాళంబులన్‌ వారయోషాతనూజాత విద్యానయోపేత సౌందర్య చాతుర్య విఖ్యాత చంచద్గుణోపేత భృంగాంగనాలబ్ధ కేళీ మహాహస్తకంజాత సంకాశ తూణీనిరుద్ధ ప్రసూనేషు నీకాశయై యుండి దర్శించి తద్వైభవంబుల్‌ విమర్శించి సంతోష బాష్పాంబు పూరంబు వర్షించి హర్షించి కందర్పబాణాహతిం జెంది లోఁ గుంది మోహించి సంగంబు నూహించి యే వేళఁ దల్లిన్‌ బ్రమోషింతు? నేలీల భూపాలకున్‌ జేరి భాషింతు? నేరీతిఁ గామానలంబున్‌ నివారింతు? నేనాతితోడన్‌ విచారింతు? నే వెంట రాచూలి వంచింతు? నేవంకఁ గోర్కుల్‌ ప్రశంసింతు? మున్నేఁ బ్రశస్తార విందంబు నైనన్‌ మహీపాలు హస్తారవిందంబుపై నేఁడు లీలారవిందంబునై యుందుఁబో రత్నహారంబునైనన్‌ శుభాకారు వక్షోవిహారంబుఁ గైకొందుఁబో! యేల యిట్లైతి? నెట్లో గదే! యంచు శంకించుచున్‌ నిత్యకల్యాణు లీలావతీ పంచబాణున్‌ మనోవీథి నంకించుచున్‌ ఘోషమాణాలికిన్‌ మందవాతూలికిన్‌ జంద్రమః కీలికిన్‌ గోకిలారావ దంభోళికిన్‌ జిత్తభూభల్లికిన్‌ దల్లికిన్‌ లోఁగి సంతాప ఘర్మాంబులన్‌ దోఁగి కామానలజ్వాలలన్‌ వేఁగి చింతా భరా క్రాంతయై క్రాఁగి చింతించు నింతిన్‌ బరీక్షించి బుద్ధిన్‌ విచక్షించి తన్మాతమాయాపరాభూత జామాత మిథ్యానయోపేత విజ్ఞాత నానావశీకార మంత్రౌషధవ్రాత లోకైక విఖ్యాత వారాంగనాధర్మ శిక్షాది సంభూత సమ్మోహితానేక రాజన్య సంఘాత వాచాలతాబద్ధ నానామహాభూత యేతెంచి కూఁతున్‌ బరీక్షించి నీతిన్‌ విచారించి బాలన్‌ గళత్కుంతల వ్రాతఫాలన్‌ గరాంభోజ రాజత్కపోలన్‌ సమందోష్ణ నిశ్శ్వాసజాలన్‌ విపర్యస్త సన్యస్తచేలన్‌ మహాందోళన ప్రేంఖిత స్వర్ణడోలన్‌ మృగేంద్రావలగ్నన్‌ దయావృష్టిమగ్నన్‌ మనోజాగ్నిభగ్నన్‌ నిరంధన్‌ బరిస్రస్త ధమ్మిల్ల బంధన్‌ సముద్విగ్న మోహాను బంధన్‌ నిరాలాప నాలాపనస్వీకృతానేక కేయూరహారన్‌ గలద్పాష్పధారన్‌ బరిత్యక్త లాస్యన్‌ బరాభూత లీలావయస్యన్‌ బదాలేఖనాలక్షిత క్షోణిభాగన్‌ బరిక్షీణరాగన్‌ విలోకించి బుద్ధిన్‌ విచారించి లోనం బరాయత్తయై చిత్తజాతాసిధారాచలచ్చిత్తయై విన్నయై ఖిన్నయై యున్న భావంబు భావించి నెయ్యంబు గావించి రావించి..
రీమన్మహామంగళాకారు నాకారలక్ష్మీకుమారున్‌ గుమారీమనోరాము రామాంబరీషాది రాజన్య రాజద్యశఃకాముఁ గామాహితక్షీరవారాశి తారేశ వాగీంద్ర నాగేంద్ర మందార కుందార విందాభ్ర కల్లోలినీకాశ విఖ్యాత సత్కీర్తి ముక్తావళీ భూషితాశాంగనాలోక సీమంతు సీమంతినీ మానసారామవాటీ వసంతున్‌ వసంతావనీనాథ సంసేవితాంచత్పదాంభోజు నంభోజరాజీ సుహృత్తేజుఁ దేజోజయప్రాభవోద్దాము నుద్దామజన్యావనీ భీము భీమప్రతాపానలాభీలజిహ్వాలి కీలావినిర్మూలితారాతి పాండ్యక్షమాపాల దుర్వారగర్వాటవీవారు వారాధిపోరుప్రభా భాసుర స్ఫార కల్యాణ దుర్వారు వారాశి వేలాపరీతావనీ భార ధౌరేయు ధౌరేయతారాతిరాజన్మహాబాహు బాహాకఠోరాసి ధారావినిర్భిన్న సోమాన్వయోత్పన్న భూభృత్సమూహున్‌ సమూహామహాశేముషీ కుంఠితాశేష శత్రుక్షమావల్లభున్‌ వల్లభామానసేచ్ఛాకలాదుర్లభున్‌ దుర్లభారిక్షమానాథ మత్తేభయూధంబులం జించి చెండాడు రాసింగమున్‌ సింగభూపాలు
**సింగభూపాలునిఁ గాంచి భోగిని మోహించుట**
భూపాలగోపాలగోపాలికాకృష్ణగోపాలు గోపాలదేవోత్సవ క్రీడలో మేడలో నుండి జాలాంతరాళంబులన్‌ వారయోషాతనూజాత విద్యానయోపేత సౌందర్య చాతుర్య విఖ్యాత చంచద్గుణోపేత భృంగాంగనాలబ్ధ కేళీ మహాహస్తకంజాత సంకాశ తూణీనిరుద్ధ ప్రసూనేషు నీకాశయై యుండి దర్శించి తద్వైభవంబుల్‌ విమర్శించి సంతోష బాష్పాంబు పూరంబు వర్షించి హర్షించి కందర్పబాణాహతిం జెంది లోఁ గుంది మోహించి సంగంబు నూహించి యే వేళఁ దల్లిన్‌ బ్రమోషింతు? నేలీల భూపాలకున్‌ జేరి భాషింతు? నేరీతిఁ గామానలంబున్‌ నివారింతు? నేనాతితోడన్‌ విచారింతు? నే వెంట రాచూలి వంచింతు? నేవంకఁ గోర్కుల్‌ ప్రశంసింతు? మున్నేఁ బ్రశస్తార విందంబు నైనన్‌ మహీపాలు హస్తారవిందంబుపై నేఁడు లీలారవిందంబునై యుందుఁబో రత్నహారంబునైనన్‌ శుభాకారు వక్షోవిహారంబుఁ గైకొందుఁబో! యేల యిట్లైతి? నెట్లో గదే! యంచు శంకించుచున్‌ నిత్యకల్యాణు లీలావతీ పంచబాణున్‌ మనోవీథి నంకించుచున్‌ ఘోషమాణాలికిన్‌ మందవాతూలికిన్‌ జంద్రమః కీలికిన్‌ గోకిలారావ దంభోళికిన్‌ జిత్తభూభల్లికిన్‌ దల్లికిన్‌ లోఁగి సంతాప ఘర్మాంబులన్‌ దోఁగి కామానలజ్వాలలన్‌ వేఁగి చింతా భరా క్రాంతయై క్రాఁగి చింతించు నింతిన్‌ బరీక్షించి బుద్ధిన్‌ విచక్షించి తన్మాతమాయాపరాభూత జామాత మిథ్యానయోపేత విజ్ఞాత నానావశీకార మంత్రౌషధవ్రాత లోకైక విఖ్యాత వారాంగనాధర్మ శిక్షాది సంభూత సమ్మోహితానేక రాజన్య సంఘాత వాచాలతాబద్ధ నానామహాభూత యేతెంచి కూఁతున్‌ బరీక్షించి నీతిన్‌ విచారించి బాలన్‌ గళత్కుంతల వ్రాతఫాలన్‌ గరాంభోజ రాజత్కపోలన్‌ సమందోష్ణ నిశ్శ్వాసజాలన్‌ విపర్యస్త సన్యస్తచేలన్‌ మహాందోళన ప్రేంఖిత స్వర్ణడోలన్‌ మృగేంద్రావలగ్నన్‌ దయావృష్టిమగ్నన్‌ మనోజాగ్నిభగ్నన్‌ నిరంధన్‌ బరిస్రస్త ధమ్మిల్ల బంధన్‌ సముద్విగ్న మోహాను బంధన్‌ నిరాలాప నాలాపనస్వీకృతానేక కేయూరహారన్‌ గలద్పాష్పధారన్‌ బరిత్యక్త లాస్యన్‌ బరాభూత లీలావయస్యన్‌ బదాలేఖనాలక్షిత క్షోణిభాగన్‌ బరిక్షీణరాగన్‌ విలోకించి బుద్ధిన్‌ విచారించి లోనం బరాయత్తయై చిత్తజాతాసిధారాచలచ్చిత్తయై విన్నయై ఖిన్నయై యున్న భావంబు భావించి నెయ్యంబు గావించి రావించి
చమత్కార పద్యం - 250
చమత్కార పద్యం - 249
కాళిదాసు ఆశువుగా చెప్పిన శ్లోకం.
షడ్జామడ్జ ఖరాడ్జవీడ్జ వసుధారాడ్జాలాంశ్చ మడ్జ్గాఖరే
జడ్జట్కిట్కి ధరాడ్జరేడ్ఘణ ఘణఃఖడ్జోతవీడ్యద్భ్రమా
వీడ్యాలుడ్భ్రమ లుష్ట్రయట్రియపదా డడ్గ్రడడ్గ్రః
పాదౌ టేట్ప్రట టట్ప్ర టట్ప్రటరసత్
ప్రఖ్యాత సఖ్యోదయీ
తాత్పర్యము
ఈ పద్యములో కవి ఇద్దరి పాదాల గురించి వర్ణించారు. ఆ ఇద్దరూ సర్వ లోక రక్షకులైన హరి(విష్ణువు) హరుడు (శంకరుడు). ఆ పాదాలు భూమ్యాకాశాలను ఆక్రమించినవి అనగా వామనావతారంలో విష్ణువు పాదాలు లేదా నృత్యము చేయుచున్నవి అనగా శివుని తాండవ నృత్యము. ఆ సందర్భమున కుమార గణేశ, బ్రహ్మాది దేవతలు, భూమి యందు రాజుల నుండి బాలులు వరకూ అందరూ భయకంపితులైనారు. మేరు పర్వతము లేదా కైలాస పర్వతము ఆ సంభ్రమ సన్నివేశమున పెకలింపబడినట్లు ధ్వనులు చేయుచూ ఊగినవి. సూర్యుడు స్పష్టముగా కంపించెను. జ్ఞానాభిలాషులు భ్రమలు పోగొట్టే ఆ పాదములు మోక్షగాములకు ప్రియ స్థానములు. వాటిని చూచి రవ్యాది గ్రహములు దడదడలాడినవి. దేవతల ఆనంద ధ్వనులతో ఆ పాదములు నృత్య క్రీడలో స్నేహము చేసినవి. అనగా వాద్యములకు అనువుగా నాట్యము చేసినవి.
// బెమ్మరాచ్చసి//
ఒకరోజు తోటలొ పరింపళ్ళు ఏరుతున్న పెద్దమ్మ కూతుర్ని ఎలుగుబంటి ఎత్తుకుపొయింది.ఆ సంగతి ఆఊరి బారికోడు పెద్దమ్మతో సెప్పినాడు.పెద్దమ్మ తన పెద్దకొడుకులతో ఇలగిలగ అయ్యిందని...ఎల్లి మీసెల్లుల్ని ఇడిపించుకురమ్మని సెబితే "అమ్మో!!! మేమెల్లము.మమ్మల్ని సంపీదూ ఎలుగుబంటి" అని సెప్పి తప్పించుకున్నారు. సిన్నోడుతో సెబితే సరే అని సెప్పి పెడకన దోపిన బళ్ళెంతీసి దారుతీసి పట్టుకు బయలుదేరాడు.అలా ఎళుతుండగ సాకలిరేవు దగ్గర గాడిదలు మేస్తన్నాయి. మడియారి సూరయ్యనడిగి ఒక గాడిదను బాడుగకు తీసుకున్నాడు. దారిలో ఒక కుమ్మరోడు కుండలు కావిడిలొ ఏసుకొని ఎదురైనాడు. ఆడిని నీదగ్గర ఏటేటున్నాయి.అడిగినాడు. నాదగ్గర పిచ్చికలు,పమ్మిదలు,సిచ్చుబుడ్డీలు,పిడతలు,కుడతలు,గుగ్గిలం కుడతలు,సట్టిలు,మట్టులు,మూకుడ్లు,కలాయిలు,పెనాలు,దాకలు,అటికిలు,అంబలటికలు,కూటికుండలు,కుండలు,కడవలు,కూజాలు,గూనలు,బానలు,జాడీలు, అన్నీ ఉన్నాయి. నీకేటి కావాలో బేగి సెప్పు. నాకేటీ అక్కరనేదు కానీ మీయిల్లు కాలిపాతంది. నీకు తెలుసా... ఓరి నీ తస్సాదియ్య...ఇప్పుడా సెబుతావు... అని ఆ కుండలు అక్కడే వదిలేసి పరిగెత్తాడు. ఒక పెద్ద బాన,కుంపటి ఒకటి ఎంచుకొని గాడిదమీద కట్టేసాడు. గాడిదను తోలుకోని ఎలతన్నాడు. అలా ఎలుతుంటే ఒక మేదరోడు ఎదురైనాడు. మేదలన్నా!.... మేదరన్నా!...నీదగ్గిరేటున్నాయి?... నా దగ్గర జిబ్బిలు,బుట్టలు, గిలకలు,పెట్టిలు,సజ్జలు,మట్టులు,తట్టలు,గాడితట్టలు,కోలగూలు,కోలబుట్టలు,ఉల్లిపాయలబుట్టలు,ఉల్లిపాయల సజ్జలు,ఒడాల తడకలు, గత్తం పొడకలు, దాన్నెంపొడకలు,ఇతనాలపొడకలు, తడకలు, పచ్చబద్దల సేటలు, సేటలు, జంగిడ్లు, పట్లుకర్రలు, టిర్రిలు,ఊజులు, మానిలు,గుల్లలు,మూతిబుట్టిలు, ఈతసాపలు, తాటిసాపలు, ఇసనకర్రలు, తుంగసాపలు,కవ్వాలు, మునకాలకర్రలు, దుడ్డుగర్రలు,కత్తవ కర్రలు,కొరడాకర్రలు, ఉన్నాయన్నాడు. సరేగాని నీకీసంగత్తెలుసా? మీ పిక్కిరోడు నూతిలోన పడిపోండట. అంతే అవన్నీ అక్కడే పడేసి పరిగెత్తాడు. అందులో రెండుపెద్ద పచ్చబద్దల సేటలు, ఇసనకర్ర ఎంచుకొని గాడిదమీద కట్టేసాడు..కొంత దూరం ఎళ్లాక ఒక కమ్మరోడు సామాన్లు అమ్ముతూ ఎదురైతే వాడిని ఆపి నీదగ్గర ఏటేటి ఉన్నాయో సెప్పు అంటే...కత్తులు, చాకులు, సురకత్తులు, బళ్ళేలు,కటార్లు, కత్తిపీటలు, బొరిగిలు,కత్తవలు, గునపాలు, నక్కులు, సీలలు, కమ్ములు,కుంచం కట్లు,కుంచాలు, నక్కాకులు,తొడపలు, నాలు,మేకులు, మడతబందులు, గెడలు, అడ్డుగెడలు, పారలు, ఇంకా ఏటి కావాలన్నా ఉన్నాయి. అన్నాడు. సరేగానీ నీకో ఇసయం తెలుసా? మీఇంటిల దొంగలు పడ్డారట... అంతే...అవన్నీ అక్కడ పడేసి ఇంటికి పరిగెట్టాడు.అందులో ఒక పార,గునపాం(గడ్డపార), ఒకనక్కు తీసుకున్నాడు.. అలా కొంతదూరం వెళ్ళాక ఒక తాలు, పడుగులు అమ్మేవాడు కనిపిస్తే..."నీదగ్గర ఏటున్నాయి"? అడిగాడు. వాడి దగ్గర నులకతాలు,నులకుండలు, పురితాలు, పురికొసలు,సేదతాలు, కొబ్బరి తాలు, కన్నిలు, సిగిమోరలు, ఉట్టిలు, ఎత్తిడ్లు, వలలు, ఉయ్యాల తాలు, నొగతాలు,ముకుతాలు, మూతిబుట్టిలు,పడుగులు,పలుపులు...ఉన్నాయన్నాడు. సరేగాని నీకీ బోగట్టా తెలుసా...మీ ముసిల్దాయి జారిపడిపోయిందట.... అనేసరికి అవన్నీ అక్కడ పడేసి పరిగెత్తాడు. అందులో ఒక పెద్ద పడుగు తీసుకొన్నాడు.అవన్నీ గాడిదపై వేసుకొని తిన్నగా ఎలుగుబంటి ఒండకు ఎళ్ళాడు.
అక్క చిన్నోడిని పలకరించింది. "ఎలుగుబంటి చూసిందంటే నిన్ను అమాంతం మింగెస్తది. వెళ్ళి అటక పై దాగో"అన్నది."అయితే ఈటన్నిటినీ అటక పైకి తీసుకెలతాను" అంటే " అలాగె" అన్నది. ఒక కుంపటి లో నిప్పులేసి నక్కును అందులొ పెట్టి విసనకర్రతో విసురుతూ ఎర్రగా కాల్చాడు.ఇంతలో ఎలుగుబంటి వచ్చి అన్నం వడ్డించమన్నది. పెద్దమ్మ కూతురు అన్నం వడ్డిస్తే తింటూ నెయ్యి వెయ్యమంది. అటక పై వున్న నెయ్యిని కుంపటిలో వేసి అందులొ గాడిద ఉచ్చను వేసి కిందికి విసిరేసాడు చిన్నోడు. "మీదను ఎవులున్నారు "అని అంటె పిల్లులు అని సర్దిచెప్పింది అక్క. సరేలే అని ఆ ఉచ్చను అన్నంలోకలుపుకొని తింటూ "ఏమిటో ఈరోజు నెయ్యి చాలారుచిగా ఉందని కంచం నాకేసి మరీ తిన్నాడు. అటక పై మళ్ళీచప్పుడు. మీదికెళ్ళి పిల్లులని తరిమేస్తనుండు అంటే అవే పోతాయిలే అని సర్దిచెప్పింది వీడి అక్క. ఇంతలో మళ్ళీ చప్పుడు. "పిల్లి కాదు ఏదో ఉంది అటక పైన బుడ్డీ(దీపం) ముట్టించు చూస్తాను"అంది ఎలుగుబంటి. చిన్నోడు "నేను బెమ్మరాచ్చసుడ్ని నిన్ను మింగేస్తాను "అన్నాడు. అప్పుడు ఎలుగుబంటి"ఐతే నీ పల్లు(దంతాలు) చూపించు అంటే పార చూపించాడు.నీ గోలు చూపించు అంటే గునపం చూపించాడు.నీ చెవులు చూపించు అంటే చేటలు చూపించాడు. నీ కడుపేది అంటే బానను చూపించడు. నీ తోకేది అంటే పడుగు(పెద్ద లావుపాటి తాడు)ను కిందికి వదిలాడు. ఐతే నా అరుపు చూడని బబ్బబ్బ అని బబ్బర్లు కొట్టింది ఎలుగుబంటి. చిన్నోడు ఎర్రగా కాలిన ఇనపనక్కు(మొన కల్గిన ఇనుప కడ్డీ)ను గాడిద పై మోపాడు అంతే గాడిద గట్టిగా ఓండ్ర పెట్టింది.ఓరినాయనొ ఇంతపెద్ద బెమ్మరాచ్చసా అంటూ ఎలుగుబంటి భయపడిపొయి పరుగు లంకించుకుంది.చిన్నోడు అక్కను తీసుకొని ఇంటికి సుబ్బరంగా పారొచ్చినాడు.పెద్దమ్మ సంతసించింది.
Sunday, 26 November 2023
!!.మృచ్ఛకటికమ్‌.!!
మృచ్ఛకటికమ్‌ అనేది శూద్రకుడు రాసిన సంస్కృత నాటకం.
సాధారణంగా సంస్కృత నాటకం అనగానే ఉదాత్త నాయకీనాయకులు, వారి మధ్య ప్రణయం, విరహం లాటివి వుంటాయి. కానీ దీనిలో దొంగలు, జూదరులు, విటులు, పోకిరీగా తిరుగుతూ జనాలపై జులుం సాగించే రాజుగారి బావమరిది, అతన్ని ఎదిరించే విప్లవకారుడు, అతనంటే అభిమానం చూపించే సైనికులు వీళ్లందరూ వుంటారు. ఈ నాటకం లోని చాలా దృశ్యాలు వీధుల్లో నడుస్తాయి. సాయంత్రపు చీకట్లో వీధిలో వెళుతున్న వేశ్యను రాజుగారి బావమరిది వెంటాడిి, చెరపట్టడానికి చేసే ప్రయత్నంతో నాటకం ప్రారంభమవుతుంది.
చారుదత్తుడనే బ్రాహ్మడు ఉజ్జయినీ నగరంలో ఉన్నాడు. అతని తాతముత్తాతలు వ్యాపారం చేసి చాలా గడించారు. ఇతను దానధర్మాలు చేసి డబ్బంతా పోగొట్టుకుని ప్రస్తుతం దరిద్రంలో ఉన్నాడు. మనిషి అందగాడు, గుణవంతుడు. భార్య, చిన్నపిల్లాడు ఉన్నారు. అతన్ని ఆశ్రయించుకుని మైత్రేయుడు, వర్ధమానకుడు అనే అనుచరులు, రథనిక అనే పనిగత్తె ఉన్నారు. ఆ వూళ్లో వసంతసేన అనే వేశ్యాకులంలో పుట్టి, యింకా ఆ వృత్తిని చేపట్టని సుందరి ఉంది. ఆమె ఒక ఉత్సవంలో యితన్ని చూసి యిష్టపడింది. శకారుడనే రాజుగారి బావమరిది ఆమెను చూసి యిష్టపడ్డాడు. ఓ రోజు సాయంత్రం తన అనుచరుడితో కలిసి ఆమె వీధిలో నడిచి వెళుతూంటే వెంటపడ్డాడు. వసంతసేన అతని నుండి తప్పించుకునే ప్రయత్నంలో ఆ వీధిలోనే వున్న చారుదత్తుడి యింట్లోకి దూరి రక్షణ పొందింది. చారుదత్తుడు కూడా ఆమెను చూసి యిష్టపడ్డాడు. మళ్లీమళ్లీ ఆ యింటికి వచ్చేందుకు వీలుగా తన నగలు తీసి మూటగట్టి 'శకారుడంటే భయంగా వుంది, మీ దగ్గర దాచండి' అని చెప్పింది. చారుదత్తుడి యిల్లు శిథిలావస్థలో ఉంది. ఈ నగలపాత్ర పోయిందంటే దరిద్రానికి తోడు అప్రదిష్ట కూడా. అందుకని పగలు వర్ధమానకుడు, రాత్రి మైత్రేయుడు దీన్ని కాపలా కాయాలని చెప్పాడు.
చారుదత్తుడి వద్ద ఒళ్లు పట్టేవాడిగా గతంలో పనిచేసిన సంవాహకుడు అనేవాడు యిప్పుడు జూదగాడై, జూదంలో ఓడిపోయాడు. జూదమండపం అద్దె కూడా చెల్లించకుండా పారిపోబోతే వాళ్లు తరుముకుని వచ్చారు. అతను పారిపోతూ, దారిలో వున్న వసంతసేన యింట్లో చొరబడ్డాడు. వాడు చారుదత్తుడి తాలూకు మనిషనే అభిమానంతో వసంతసేన అతని తరఫున డబ్బు చెల్లించి ఋణవిముక్తుణ్ని చేసింది. అతను సిగ్గుపడ్డాడు. ఇకపై యీ అలవాటు మానేసి బౌద్ధసన్యాసిగా మారిపోతానని చెప్పి వెళ్లిపోయాడు. శర్విలకుడనే బ్రాహ్మణుడు ఒక దొంగ. వసంతసేన వద్ద పనిచేసే మదనికను ప్రేమించాడు. ఆమె బానిసత్వాన్ని విడిపించడానికి డబ్బు సంపాదించాలని, దొంగతనానికి బయలుదేరాడు. రాత్రి చారుదత్తుడి యింట్లో కన్నం వేసి దూరాడు. అక్కడ మైత్రేయుడు నగలపాత్ర పట్టుకుని నిద్రపోతూ భయంతో పలవరిస్తున్నాడు. దొంగ తన దగ్గరకు రాగానే అతనే తన స్నేహితుడు వర్ధమానుడనుకుని 'ఇదిగో తీసుకో' అని దాన్ని యిచ్చేశాడు. అనాయాసంగా చేతి కందిన పాత్రను పట్టుకుని వచ్చి మదనిక దగ్గరకు వచ్చాడు. వసంతసేనకు విషయమంతా తెలిసి, నాకే పరిహారమూ అక్కరలేదు, వెళ్లి పెళ్ళి చేసుకోమంది. మదనికను బండి ఎక్కిస్తూండగానే ఆర్యకుడనే విప్లవకారుణ్ని బంధించారన్న ప్రకటన వినబడుతుంది. 'అతను నా స్నేహితుడు, వెళ్లి విడిపిస్తాను, నువ్వీమెను మా నాన్నగారింట్లో విడిచి వెళ్లు' అని బండివాడికి చెప్పి అతను వెళ్లిపోయాడు.
నగలు పోయిన సంగతి గ్రహించిన చారుదత్తుడు బాధపడుతూంటే అతని భార్య తన పుట్టింటివాళ్లు యిచ్చిన నగను చేతిలో పెట్టి వసంతసేనకు పంపించేయమంది. వసంతసేనను చారుదత్తుడి యింటికి వచ్చి దొంగతనం గురించి చెప్పి తన నగలను చూపించింది. వాళ్లిద్దరి మధ్య అనురాగం వెల్లివిరిసింది. మర్నాడు ఉదయం చారుదత్తుడు ఒక తోటకు వెళుతూ మైత్రేయుడితో వసంతసేనను గూటిబండిలో అక్కడకు తీసుకుని రమ్మనమని చెప్పి వెళ్లిపోయాడు. చారుదత్తుడి కొడుకు పొరుగింటి కుర్రాడు బంగారు బండితో ఆడుకోవడం చూసి తనకు కూడా అలాటిది కావాలని ఏడిస్తే పనిమనిషి మట్టి బండి చేసి దానితో వసంతసేన వద్దకు తీసుకెళ్లింది. పిల్లాణ్ని చూసి వసంతసేన నువ్వు కూడా బంగారుబండి చేయించుకో అంటూ తన ఒంటి మీద నగలు మట్టిబండిలో పోసింది. శకారుడి కోసం అదే తోటకు వెళుతున్న ఒక గూటిబండి సంచార రద్దీ కారణంగా చారుదత్తుడి యింటి దగ్గరకు వచ్చి ఆగిపోయింది. అది చారుదత్తుడు తనకోసం పంపించిన బండే అనుకుని వసంతసేన ఆ బండిలో కూర్చుంది.
శర్విలకుడు ఆర్యకుణ్ని విడిపించాడు. అతని సంకెళ్లతో సహా పారిపోయి వస్తూ వుంటే రాజభటులు వెంటాడారు. అతను తప్పించుకోవడానికి యిటుగా వచ్చి వసంతసేన కోసం వచ్చిన గూటిబండిలో ఒదిగి కూర్చున్నాడు. అది తోటకు చేరాక చారుదత్తుడు ఆర్యకుణ్ని చూసి, బంధనాలు విడిపించి పంపించివేశాడు. వసంతసేన ఎక్కిన బండి శకారుడి వద్దకు చేరింది. తను బతిమాలుకున్నా ఆమె వినకపోవడంతో కోపం తెచ్చుకుని పీక పట్టుకుని నులిమివేశాడు. ఆమె కుప్పకూలింది. శకారుడు ఆమెను ఎండుటాకులతో కప్పివేశాడు. ఇదంతా చూసిన తన సేవకుణ్ని తన మేడలో బంధించాడు. వసంతసేన వలన ఉపకారం పొంది బౌద్ధసన్యాసిగా మారిన సంవాహకుడు ఆ తోటలో తన బట్టలు వుతుక్కుని తడిబట్టల్ని ఆ ఆకులపై ఆరబెట్టాడు. అంతలో ఆకులగుట్ట కదిలింది. ఆకులు కదలించి చూసి వసంతసేనను కాపాడి తన ఆరామానికి తీసుకెళ్లాడు.
శకారుడు న్యాయాధికారుల వద్దకు వెళ్లి చారుదత్తుడు నగలపై ఆశతో వసంతసేనను చంపివేశాడని అభియోగం చేశాడు. మట్టిబండిలో దొరికిన నగలు ఆ ఆరోపణకు బలం చేకూర్చాయి. చారుదత్తుణ్ని కొరత వేయమని తీర్పు యిచ్చారు. అతన్ని వధ్యభూమికి తీసుకెళుతూ చాటింపు వేస్తే అది విన్న శకారుడి సేవకుడు మేడ నుంచి దూకేసి శకారుడే హంతకుడని అందరికీ చెప్పాడు. శకారుడు వాడు దొంగ అనీ, పట్టుకున్నందుకు తనపై కోపంతో అలా చెప్తున్నాడనీ జనాల్ని నమ్మించి చారుదత్తుడికి సహాయం అందకుండా చేశాడు. అతని కొరత ప్రకటన విన్న వసంతసేన వధ్యభూమికి చేరింది. చారుదత్తుడిపై కత్తి ఎత్తిన తలారి తత్తరపడ్డాడు. వసంతసేన సజీవంగా వుందని చూసిన శకారుడు భయంతో పారిపోసాగాడు.
ఇంతలో శర్విలకుడు వచ్చి ఆర్యకుడు రాజుని చంపి కొత్త రాజయ్యాడని, తనను కాపాడినందుకు కృతజ్ఞతగా కుశావతీ రాజ్యాన్ని చారుదత్తుడికి ధారాదత్తం చేశాడనీ చెప్పాడు. పారిపోబోయిన శకారుడు పట్టుబడ్డాడు. అతన్ని చంపెయ్యబోతూ వుంటే చారుదత్తుడు ప్రాణభిక్ష పెట్టాడు. చారుదత్తుడు మళ్లీ ఐశ్వర్యవంతుడయ్యాడు. వసంతసేనను చేపట్టడానికి అతని భార్య అనుమతించింది. ఆర్యకుడు సుభిక్షంగా రాజ్యపరిపాలన చేస్తున్నాడు. ఇదీ కథ.
Friday, 14 April 2023
ద్వాపర యుగం లో ప్రియదర్శిని (లాప్ టాప్), దివ్య నేత్రము(CC cam),దివ్యదృష్టి(స్పైకేమ్), ఆకాశ వాణి(అంతర్జాలము)Internet, మొదలైన ఉపకరణ లు ఉండేవని ఇతిహాసములు చెప్పుచున్నవి.... అప్పుడు కూడా
Face Book ఉండి ఉంటే,
అప్పట్లో చాటింగ్ ఎలా సాగేదో తెలుసా…….!
ప్రియుడు :- నెచ్చెలీ………!
ప్రేయసి :- సఖా……!
ప్రియుడు :- రాత్రి భోజనము భుజించితివా ?
ప్రేయసి :- అయినది సఖా. మరి మీరు ఆరగించితిరా ?
ప్రియుడు :- ఏమి ఆరగింపులే చెలీ! నిరతము నీ పరితాపము న నేనేమరుపాటుననారగంచుటయే మరచితిని. ………..!
ప్రేయసి :- ఆఁ...ఆఁ...హతవిధీ! అంత పని చేయకుడి...!!!
ప్రియుడు :- లేదులే సఖీ!పరిహాసమున నిటుల పలికితి...ఇపుడే ముఖవాచకమును తెరిచితిని. అందు నీవు యెగుమతి చేసినట్టి “స్వచ్చిత్తరువు” మహత్తరము. అక్కజముగ మిక్కుటమైన మక్కువలను నొక్కివక్కానింప తక్కిన అక్కరలన్నీ పక్కన పెట్టి అక్కరములతో చేజిక్కిన చరవాణి ని గ్రక్కున నొక్కాలని యొక్క కోర్కె కలిగినది. కానీ ఒక్క మక్కువే నొక్కిన లెక్కకు వచ్చును కదా !అని సరిపుచ్చుకొంటి...
ప్రేయసి :- నా యొక్క స్వీయ చిత్రము(dp) తమకు అంతగా ప్రియమైనదా ప్రియా ?
ప్రియుడు :- అవును దేవి. మధుర మదిరా రసాఛ్ఛాదిత మదురసాపూరిత అధరసుధామధురసాన్ని గ్రోలాలని నా పెదవులు ఎంత ఆరాట పడుచున్నవో!!!
ప్రేయసి :- పోదురు!!!. మీరు మరీనూ…….
ప్రియుడు :-మంచుతెరల దుప్పటిలో పుడమికాంత ఆదమరచి నిదురోతున్నప్పుడు, నీ నులివెచ్చని ఒడితలగడపై నేను తలవాల్చి నీకన్నులలోకి తదేకంగా చూస్తున్నప్పుడు నీ కురుల వింజామరలతో విసురుతుంటే మలయమారుతమేదో నా వదనాన్నితాకినట్లు...ఆప్పుడు ఒకింత కలిగిన పులకింత ఇంతవరకూ నాకెంతో గుర్తుంది ...తెలుసా...
ప్రేయసి:ఛీ!!! నాకుసిగ్గేస్తుంది...
ప్రియుడు: హేమంతఋతువు, చల్లని రేయి,అప్పుడే మంచు తెరలలను తొలగించుకొంటూ బాల శశిబింబము కురిపిస్తున్న వెన్నెల వెలుగులు నా విరహాగ్నిని నిప్పులను విసనకర్రతో విసిరినట్లు మరింత అధికం చేయుచున్నాయి. ఆ తరుణంలో నీ రాక గ్రీష్మఋతువు మిట్టమద్యాహ్నం భానుని తీక్షణ కిరణ తాకిడికి వేడెక్కిన సుర్యకాంతశిల పై పడిన మంచు వర్షం వలే నాకు హర్షం కలిగించలేదా? పరవశాన నీ చెక్కిలి తాకిన న పెదవులు చిరునవ్వుల అలికిడికి చిరుగాలి సవ్వడికి అదిరె చిగురాకుపెదవులు చిలికిన మధువును నా చూపులు నీ పెదవులు దాటి ఎటులైనా మరలాలని ఎంత ప్రయత్నించలేదూ?
ప్రేయసి: హలా!!! అలా వలపులు చిలికించి నామదిపులకించగ పలికించకు నీ మురళీ గానము నా వీనులకు నెచ్చెలీ!!! ...సరే సద్దు అవుతుంది... ఉంటాను...మరళ బ్రహ్మీముహుర్తాన తప్పిన పిలుపు నిచ్చెద... నీ చరవాణిని ప్రకంపనాయుతపరాకుననుంచుము...
Monday, 10 April 2023
*ఉత్తమ ఉపాధ్యాయుడు*
అవార్డు వచ్చిందంటే సమాజంలో చిన్నచూపు...
అవార్డు రావాలంటే....
*అధికారుల చుట్టూ తిరగాలి.
*చదువు చెప్పకుండా మిగతా పనులన్నీ చేయాలి...
-అంటే... నేత్రవైద్యశిబిరాలు
... రక్తదానశిబిరాలు
... పుస్తకాలు, కవిత్వం రాయాలి.
... సంఘ సేవ, మొక్కలు నాటడం, ఎయిడ్స్, పేదలకు పండ్లు పంచడం, మొదలైనవి చేస్తున్నట్లు గా ఫోటోలు,...
... స్కూల్ కి వెళ్లక పోయినా ఫరవాలేదు... రికార్డు లు ముఖ్యం... *వచ్చిన వారందరూ ఇటువంటి వారే అనుకుంటున్నారు. సమాజము... (కొంతమంది స్కూల్ ఎగ్గొట్టి స్కీమ్ లు, రియల్ ఎస్టేట్ లు, జీవిత భీమా, చిట్ లు వంటివి చేసేవారికి అవార్డు లు రావడం చూసి.)
కొంతమంది సైడ్ బిజినెస్ లు చేసినా వారి డ్యూటీ సక్రమంగా చేస్తారు... సమాజం లో కూడా మంచి పేరు ఉంటుంది...
కొంతమంది వారి స్వప్రయోజనమును పక్కనబెట్టి విద్యార్థుల ఉన్నతికే పాటుపడేవారు ఉంటారు... కానీ వారికి గుర్తింపు దొరకదు... కారణాలు అనేకం... మనతో నవ్వుతూ తిరుగుతూ మన వెనకనే గోతులు తీస్తారు...
మన స్టేఫ్ లోనే మనమంటే కొందరికి చూడలేని తనం... ముఖ్యంగా హైస్కూల్ లో ఈ జాడ్యం ఇంకా ఎక్కువ...
... *కనుక నేను చెప్పొచ్చేదేమిటంటే రిటైర్ అయ్యే లోపు ఎలాంటి రిమార్కులు లేకుండా, మాటపడకుండా గౌరవంగా వెళిపోతే అంతకంటే పెద్ద అవార్డు మరొకటి ఉండదు...*
Thursday, 23 March 2023
తెలుగు సాహిత్యం లో అత్యంత క్లిష్టమైన పద్యము-సాహిత్య గోష్ఠులలో పండితులకు కొరుకుడు పడని పద్యం...
కం. *కమలాకరకమలాకర కమలాకర కమల కమల కమలాకరమై కమలాకర కమలాకర కమలాకరమైన కొలను గని రా సుదతుల్.*
- ఈ పద్యాలనిచ్చి అర్థతాత్పర్యాలు చెప్పమనటం పరీక్షకులకూ, పృచ్ఛకులకూ, అవధానులు ఒక కేళీ వినోదంగా ఉండేదట. మాడుగుల సంస్థానానికి వెళ్ళినపుడు అల్లమరాజు సుబ్రహ్మణ్యకవి వారిని ఈ పద్యానికి అర్థం చెప్పమని అడిగారట. తెనాలి రామకృష్ణకవి కందర్పకేతువిలాసములోని శబ్దచిత్రం ఇది.
ఆ సుదతుల్ = అందమైన పలువరుసతో అలరారుతున్న ఆ సుందరాంగులు;
కమలా = లక్ష్మీదేవియొక్క, కరకమల = పద్మము వంటి చేయి,
ఆకర = ఉనికిపట్టుగా కలిగిన,
కమల = తామరపూవునకు, ఆకర = జన్మస్థానమై,
కమల కమల కమలాకరమై - కమల = బెగ్గురు పక్షులకు, కమల = పరిశుద్ధజలములకు,
కమల + అ = పద్మములయొక్క సమూహమునకు,
ఆకరమై = - నివేశనమైనది; *కమలాకర* - క = మన్మథునియొక్క,
మ = సమ్మోహనకరమగు, లా = వశీకరణశక్తిని,
కర = కూర్చునదై,
*కమలాకర* - కమలా = పద్మినీజాతి స్త్రీలకు,
క = శరీరములందు, ర = కామాగ్నిని ఉద్దీపింపజేయునదకై, కమలాకరము + ఐన = సర్వసంపత్ప్రదమైన, కొలనున్ = సరోవరమును, కనిరి = నేత్రపర్వముగా వీక్షించిరి .... సేకరణ:వల్లూరు దాలినాయుడు.
సేకరణ
కృష్ణదేవరాయల ఆస్థానానికి ఒకసారి ఒక కవి (ప్రెగడరాజు నరస కవి) వచ్చి అష్టదిగ్గజ కవులకు ఒక పరీక్ష పెట్టాడు. అదేమంటే మీలో ఎవరు ఏది చెప్పినదాన్ని నేను వెనువెంటనే రాయగలను మరియు మీరు చెప్పిన కవిత్వాన్ని తప్పు పట్టగలను లేదా మీరు నేను చెప్పిన దాన్ని రాయండి, నే చెప్పిన కవిత్వాన్ని తప్పు పట్టండి. వీటికి మీరు సిద్ధమేనా అని ప్రశ్నించాడు.
దీనికి అక్కడివారందరూ ఏమీ చెప్పలేని పరిస్థితి ఏర్పడింది. ఆసమయంలో తెనాలి రామకృష్ణకవి ముందుకు వచ్చి నే చెప్పేది రాయమని ఈ క్రింది పద్యం చెప్పాడట.
తృవ్వట! బాబా; తలపై
పువ్వట! జాబిల్లి; వల్వబూదట! చేదే
బువ్వట! చూడగ నుళుళు
క్కవ్వట; అరయఁగ నట్టి హరునకు జేజే!
(తృప్ = సాక్షరపదముల గ్రహింపజాలని పశువు - వృషభం, బాబా = వాహనం, జాబిల్లి, తలపై పువ్వు, వలువ = కట్టుపుట్టము, బూచి = భయంకరమైన (ఏనుగు)తోలు, చేదే = హాలాహలమే, బువ్వ = ఆహారం, ఉళుళుక్ (హుళక్కి)= లేనిది - మాయ, అవ్వ = కాగా, అట్టి హరును = అలాంటి పరమశివునకు, జేజేలు)
రామకృష్ణకవి చెప్పెడి విధానం పద్యం పలికే తీరు అర్థం కాక ఆ వచ్చిన కవివతంసుడు రాయలేక నిలిచిపోయాడు. దాన్ని ఎలా రాయాలో తెలియని గందర గోళంలో పడిపోయాడా పండితుడు.
ఈ సందర్భంలోని చమత్కారం పద్యం గొప్పతనాన్ని కప్పేసింది.
పూర్తి అర్థం
తృవ్వు+అట.. ‘తృవ్వట’. పశువుల్ని బళ్లకి కట్టి తోలుతున్నప్పుడు బండివాడు వాటి తోకలను మెలిపెట్టి, ఆ ఎడ్లకి హుషారు నిమిత్తం పలికే ధ్వన్యనుకరణ శబ్దమిది.
‘బాబా’ అంటే వాహనం (గుర్రం). ‘తృవ్వట’ అనేది ఎద్దుకి సంకేతం. ‘తృవ్వట బాబా’- ఎద్దు వాహనం- శివుడిది. ‘‘ఎక్కెడిదెద్దు భూతియును నెమ్ములు సొమ్ములు...’’ (శివుడికి) అని ఎర్రన తన నృసింహపురాణంలో పేర్కొన్నాడు. ‘తలపై పువ్వట జాబిల్లి’.. హరుడి శిరసులోని పుష్పం చంద్రుడు. శివుడు చంద్రశేఖరుడు కదా! ‘‘వలిమలయల్లువాడు తలవాకధరించిన పువ్వుగుత్తి!’’ అని చంద్రుణ్ని వర్ణించాడు ముక్కు తిమ్మనకవి. ఇక ‘వల్వ బూచట!’ అనే దానికి పాఠాంతరముంది.. వల్వ బూదట! అని. వల్వ అంటే వస్త్రం. శివుడి వాలకం బూచాడు కదా! భిక్షువు లేదా దిగంబరుడు! ఆయన ఒడలంతా విభూతి (బూది).. బూచి+అట- బూచట, బూది+అట- బూదట. ‘చేదే బువ్వట!’- చేదు అంటే విషం. పార్వతీ పతికి కాలకూట విషమే అన్నమైంది. దేవదానవులు అమృతం కోసం పాలకడలిని మథించినపుడు మొదట హాలహలం పుట్టింది. దాన్ని హరుడు ‘‘అల్లనేరేడు పండువలె మిసిమింతుడు గాక మ్రింగినాడు!’’ అన్నాడు శ్రీనాథ మహాకవి. ‘‘వెన్నెలతల సేదుకుత్తు కయు’’ అని పాల్కురికి సోమనాథుడు వృషాధిప శతకంలో వాక్రుచ్చాడు. ‘‘మ్రింగమన్న సర్వమంగళ తన మంగళసూత్రమును మదిలో నెంత నమ్మినదో!?’’ అన్నాడు పోతన.
‘చూడగను హుళక్కవ్వట!’.. పరికిస్తే శూన్యమే ఆయనకి అవ్వట! ఆ శివుడి పుట్టుక ఓ మాయ! ఆ తల్లి- ఆ పరము నికి అమ్మట! లయవేళ సకల సృష్టి నాశనార్థం స్థాణు రూపేణా అవతరించే మహాతత్త్వమే ఆ అద్భుతమూర్తి. గుణా లున్నపుడే ఆయనకి ఈ రూపమూ, దానికో వర్ణనమున్నూ. నిర్గుణుడయ్యాడో ఆయన పరతత్త్వంలో లయమైపోతాడు. కాబట్టి- హుళక్కి! ఇక్కడ మరో రమణీ యార్థమూ ఉంది. ‘చూడము’- అంటే తల. అది హుళక్కి! అంటే శూన్యం- ఆకాశం! శివుడికి అద్భుతమైన మరోపేరు ‘వ్యోమకేశుడు’! శూన్యాకాశమే శివుడి జటాజూటం! ఆయన అందుకే ‘ధూర్జటి!’.
భావంలో ఇలా నిలిచిన ‘హరునకు జేజే!’- ఆ పరమేశ్వరునికి ప్రణామాలర్పించాడు రామలింగడు
Sunday, 9 October 2022
***సీతా కళ్యాణం***
అమ్మా!!!ముద్దుగుమ్మ - సక్కాని పైడిబొమ్మా!
ఆది విష్ణుకు నీవు - యిల్లాలువైతీవి
సక్కాని పసిడి బొమ్మా - సక్కాని బంగరు బొమ్మా
అమ్మ ! రావమ్మా! - రాగిడి చంద్రొంకా!
రంగైన నగలు - గీర్వాణి జటపాలి
చామంతి పువ్వులు -దరియించుదూవు
తమ్మిట్లు జుమకాలు - ఆపాల జోలీలు
నామాలు పుట్టిల్లు - అందమైనట్టి
వజ్రాల కామాల - యాముల్ల పట్టీ
పొందుగా వజ్రాల - కామాల దట్టి
దరియించుదూవు - అమ్మ రావమ్మా!
ఆ దండకడియాలు - బుజాల బందులూ
మురిడీలు గొలుసులూ - ముద్దు టుంగరాలూ
దరియించుదూవు - అమ్మ రావమ్మా!
నడుముకొడ్డాణంబు - యా నాగబందంబు
మువ్వలొడ్డాణంబు - మురిపాలమువ్వలు
దరియించుదూవు - అమ్మ రావమ్మా!
అందెలూ కడియాలు - అమరంగ పట్టీలు
మట్టెలు బొందులూ - ఘణ కంకనములూ
దరియించుదూవు - అమ్మ రావమ్మా!